काही वाक्प्रचार भाषेत ऐतिहासिक गोष्टीवरून रूढ होतात.
उदा. ‘पानिपत होणे’- दारूण पराभव होणे.
खरे तर पानिपतच्या युद्धाचा नकारात्मक अर्थ घेऊन दारुण पराभवासाठी हा वाकप्रचार रूढ झाला.
‘बाजीरावी करणे’- न शोभेलशी ऐट, दिमाख करणे (लायकी नसताना)
हा वाकप्रचार दुसऱ्या बाजीरावाच्या विलासी गुलछबू रंग ढंगामुळे रूढ झाला.
कुंभाड रचणे- खोटा आळ घेणे, षड्यंत्र रचणे.
या वाकप्रचाराबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ. कुंभाड हे मुळात एक व्यक्तीनाम आहे. पुराणात कुंभाड नावाची एक व्यक्ती होऊन गेली. त्याच्या नावावरून आणि तात्कालिक घटनांवरून हा वाकप्रचार रूढ झाला.
तर कुंभाड हा महाराजा बळी चा पुत्र असुरराज बाण याचा सचिव होता. पुराणात कृष्ण किंवा विष्णूने बाणाचा पराभव केला अशी एक कथा आहे. त्यापूर्वी हा कुंभाड आपल्या लोककल्याणकारी पराक्रमी राजाला आणि आपला पूर्वज दिवंगत बळी राजा यांना दुषणे देतो त्यांची निंदा करतो बाण हा दोषी आहे, दुष्ट बुद्धीचा आहे, प्रमाद करणारा आहे अशी विशेषणे वापरतो. वगैरे.
ज्या वैदिकांनी या पुराणऐतिहासिक कथा लिहिल्या त्यांच्या एका प्राचीन आणि आवडत्या सांस्कृतिक रणनीतीचा हा एक डावपेच आहे. महापराक्रमी आणि लोककल्याणकारी रावणाची निंदा त्याचा सख्खा भाऊ बिभीषण करतो. हिरण्यकश्यपुच्या समोर त्याच्या शत्रूची स्तुती खुद्द त्याचा मुलगा प्रल्हाद करतो. व हिरण्यकश्यपुला दुषणे देतो. अशी अनेकानेक उदाहरणे सापडतात.
तर याचा हेतू उघड आहे. या महान बळी बाण रावण आदी राजांना खलनायक दाखवायचे आहे. वस्तुत: हे आदर्श राजे आहेत. तेव्हा वैदिकांनी अर्थात त्यांच्या शत्रुंनी त्यांची निंदा आणि खोटे आरोप करण्यापेक्षा जर त्यांचे स्वकीय वैदिकांना सामील आहेत. आणि तेच खुद्द या नायकांची निंदा करत आहेत अस दाखवल कि ते जास्त विश्वासार्ह ठरते.
कुंभाड या बाणाच्या सचिवाच्या बाबतीत केलेला हा प्रयोग जनमाणसांना रुचला नसावा, त्याच्या खोटेपणाचे परिमाण म्हणून हा वाकप्रचार लोकमाणसात रुजला असावा.
अगदी अलीकडे संघाच्या शिवसंगम मध्ये महात्मा फुल्यांचे डुप्लिकेट वंशज आणून उभे करणे हाही या प्राचीन रणनीतीचाच एक भाग होता हे समजण्यासाठी फार बुद्धिकौशल्य वापरण्याची गरज नाही.
लोकसंस्कृती, ग्रामदेवता, त्यांच्या यात्रा, कृषी आणि कृषीशी निगडीत परंपरा हाच आपला मुळ सिंधू खोऱ्यातील लोकांचा हिंदू धर्म आहे. खूप छोट्या छोट्या गोष्टी आणि लोकसमजुती किंवा भाषिक वाकप्रचार म्हणी यातून बहुजनांनी आपले या इतिहासाशी असलेले हे प्राचीन नाते जपले आहे.
©सुहास भुसे
उदा. ‘पानिपत होणे’- दारूण पराभव होणे.
खरे तर पानिपतच्या युद्धाचा नकारात्मक अर्थ घेऊन दारुण पराभवासाठी हा वाकप्रचार रूढ झाला.
‘बाजीरावी करणे’- न शोभेलशी ऐट, दिमाख करणे (लायकी नसताना)
हा वाकप्रचार दुसऱ्या बाजीरावाच्या विलासी गुलछबू रंग ढंगामुळे रूढ झाला.
कुंभाड रचणे- खोटा आळ घेणे, षड्यंत्र रचणे.
या वाकप्रचाराबद्दल सविस्तर माहिती घेऊ. कुंभाड हे मुळात एक व्यक्तीनाम आहे. पुराणात कुंभाड नावाची एक व्यक्ती होऊन गेली. त्याच्या नावावरून आणि तात्कालिक घटनांवरून हा वाकप्रचार रूढ झाला.
तर कुंभाड हा महाराजा बळी चा पुत्र असुरराज बाण याचा सचिव होता. पुराणात कृष्ण किंवा विष्णूने बाणाचा पराभव केला अशी एक कथा आहे. त्यापूर्वी हा कुंभाड आपल्या लोककल्याणकारी पराक्रमी राजाला आणि आपला पूर्वज दिवंगत बळी राजा यांना दुषणे देतो त्यांची निंदा करतो बाण हा दोषी आहे, दुष्ट बुद्धीचा आहे, प्रमाद करणारा आहे अशी विशेषणे वापरतो. वगैरे.
ज्या वैदिकांनी या पुराणऐतिहासिक कथा लिहिल्या त्यांच्या एका प्राचीन आणि आवडत्या सांस्कृतिक रणनीतीचा हा एक डावपेच आहे. महापराक्रमी आणि लोककल्याणकारी रावणाची निंदा त्याचा सख्खा भाऊ बिभीषण करतो. हिरण्यकश्यपुच्या समोर त्याच्या शत्रूची स्तुती खुद्द त्याचा मुलगा प्रल्हाद करतो. व हिरण्यकश्यपुला दुषणे देतो. अशी अनेकानेक उदाहरणे सापडतात.
तर याचा हेतू उघड आहे. या महान बळी बाण रावण आदी राजांना खलनायक दाखवायचे आहे. वस्तुत: हे आदर्श राजे आहेत. तेव्हा वैदिकांनी अर्थात त्यांच्या शत्रुंनी त्यांची निंदा आणि खोटे आरोप करण्यापेक्षा जर त्यांचे स्वकीय वैदिकांना सामील आहेत. आणि तेच खुद्द या नायकांची निंदा करत आहेत अस दाखवल कि ते जास्त विश्वासार्ह ठरते.
कुंभाड या बाणाच्या सचिवाच्या बाबतीत केलेला हा प्रयोग जनमाणसांना रुचला नसावा, त्याच्या खोटेपणाचे परिमाण म्हणून हा वाकप्रचार लोकमाणसात रुजला असावा.
अगदी अलीकडे संघाच्या शिवसंगम मध्ये महात्मा फुल्यांचे डुप्लिकेट वंशज आणून उभे करणे हाही या प्राचीन रणनीतीचाच एक भाग होता हे समजण्यासाठी फार बुद्धिकौशल्य वापरण्याची गरज नाही.
लोकसंस्कृती, ग्रामदेवता, त्यांच्या यात्रा, कृषी आणि कृषीशी निगडीत परंपरा हाच आपला मुळ सिंधू खोऱ्यातील लोकांचा हिंदू धर्म आहे. खूप छोट्या छोट्या गोष्टी आणि लोकसमजुती किंवा भाषिक वाकप्रचार म्हणी यातून बहुजनांनी आपले या इतिहासाशी असलेले हे प्राचीन नाते जपले आहे.
©सुहास भुसे
 |
| विष्णु व बाण यांचे यूद्ध |
No comments:
Post a Comment